۲۵ سال دیگر، یک‌سوم جمعیت ایران سالمند هستند | روایتی از یک بحران جمعیتی که در آستانه آن هستیم

به گزارش شهرآرانیوز، براساس گزارش کمیسیون جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی، در شرایطی که ۱۰ درصد افزایش میانگین سنی جمعیت در کشور‌های توسعه‌یافته ۷۰ تا ۱۲۰ سال طول می‌کشد، این وضعیت در کشور ما هر ۲۰ سال یک‌بار اتفاق می‌افتد. براین اساس، اگر امروز حدود ۱۲ درصد از جمعیت کشور را سالمندان بالای ۶۰ سال تشکیل می‌دهند، این آمار در سال ۱۴۳۰ به ۳۳ درصد می‌رسد تا از هر سه ایرانی، یک نفر بالای ۶۰ سال باشد. این افزایش سن جامعه تحت‌تأثیر کاهش مستمر نرخ موالید و افزایش امید به زندگی، ترکیبی است که آینده‌ای متفاوت را برای کشورمان رقم خواهد زد؛ آینده‌ای که اگر برنامه‌ریزی مناسبی برای آن وجود نداشته نباشد، می‌تواند فشار زیادی به مردم و نهاد‌های حاکمیتی وارد کند. این گزارش، زنگ‌خطری هشداردهنده است برای وضعیتی بحرانی که در آستانه آن هستیم.

افزایش ۱.۸ برابری میانگین جمعیت در ۵۰ سال

بر اساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، میانگین سن جمعیت کشور در دو دهه گذشته، به شکل خیره‌کننده‌ای روند صعودی داشته است. ۲۵ سال قبل، میانگین سنی مردم ایران حدود ۲۳ سال بود، اکنون به حدود ۳۲ سال رسیده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که ۲۵ سال دیگر، به حدود ۴۵ سال برسد؛ یعنی چه؟ یعنی از هر دو ایرانی، یک نفر بالای ۴۵ سال باشد.

هم‌زمان با میانگین سنی جامعه، نسبت سالمندان به کل جمعیت نیز درحال افزایش است. اگر ۶۰سالگی را براساس تعریف جهانی یونسکو، به‌عنوان دروازه ورود افراد به دوره سالمندی در نظر بگیریم، در سال ۱۳۹۵، فقط ۹ درصد از جمعیت ایران سالمند بودند، اما امروز این شاخص به ۱۲ درصد رسیده و انتظار می‌رود که تا ۲۵ سال دیگر، یک‌سوم مردم ایران سالمند باشند. این رشد سریع جمعیت سالمند در مقایسه با کشور‌هایی که روند سالمندی آن‌ها کندتر بوده، اهمیت برنامه‌ریزی برای مراقبت‌های اجتماعی، خدمات بهداشتی و بازنشستگی را دوچندان می‌کند.

چه شد که کار به اینجا رسید؟

افزایش میانگین سنی در جامعه ایران، دو دلیل محوری دارد؛ کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی. غلامحسین قنبری، مدیرکل ثبت احوال خراسان رضوی، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: نرخ باروری در کشور به ازای هر زن، به ازای شش فرزند در دهه ۶۰ و چهار فرزند در دهه ۷۰ به حدود دو فرزند در سال‌های اخیر رسیده که حتی از نرخ جانشینی جمعیت نیز کمتر است؛ به طور مثال اگر خراسان رضوی را به‌عنوان یک جزء مهم از کشور در نظر بگیریم، اگرچه از ابتدای سال جاری تاکنون، ۴۱ هزار و ۸۱۷ ولادت در استان به ثبت رسیده، اما نرخ موالید در دهه جاری به‌صورت پیوسته کاهشی بوده است.

وی می‌افزاید: این آمار را که با کاهش هم‌زمان نرخ متوفیان تطبیق دهیم، به‌روشنی مشخص می‌شود که سالمندان بیشتر عمر می‌کنند درحالی‌که جمعیت جدید به کشور افزوده نمی‌شود و برآیند این دو موضوع، میانگین سنی را افزایش می‌دهد. امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت مجلس شورای اسلامی، در گفت‌و‌گو با ما از افزایش میانگین امید به زندگی در ایران از ۵۶ سال در سال‌های قبل از انقلاب به ۶۵ سال در دهه ۷۰، و ۷۴ سال در سال جاری خبر می‌دهد و تصریح می‌کند که افزایش امید به زندگی، ضرورت بازنگری در انواع شکل‌های خدمات اجتماعی را دوچندان می‌کند تا امکان زندگی فعال و باکیفیت برای سالمندان نیز وجود داشته باشد.

در ادامه حتما بخوانید نماینده مجلس: حق ۴۰۰ نفر از اساتید دانشگاه با بازنشستگی ناگهانی تضییع شد

حوزه سالمندان، بدون متولی واقعی

«چه‌کار باید کرد؟» این مهم‌ترین سؤالی است که با عبور از بررسی دلایل افزایش نرخ سالمندی در کشور، باید به آن پاسخ داد. بررسی‌های ما نشان می‌دهد که شاید مهم‌ترین چالش جمعیتی ما در حال حاضر همین باشد که رسیدگی به مشکلات سالمندان، متولی واقعی در کشور ندارد. به بیان ساده، امروزه از بهزیستی گرفته تا سازمان غذا و دارو، سازمان تأمین اجتماعی و وزارتخانه‌های رفاه، بهداشت و حتی کشور، هرکدام یک گوشه از کار را گرفته‌اند و این فعالیت پراکنده و جزیره‌ای، در چند حوزه باعث انباشت آیین‌نامه‌های بی‌نتیجه شده و در موضوعات دیگر، مشکلات را انباشته کرده است.

مهدی برجی، مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی، در گفت‌و‌گو با شهرآرانیوز می‌گوید: بله این یک واقعیت است که حوزه سالمندان، متولی واحد در کشور ندارد. مثلاً شما ببینید درحال حاضر ۱۰.۳ درصد از جمعیت استان را سالمندان تشکیل می‌دهند که با درنظرگرفتن حدود ۸ میلیون نفر جمعیت استان، معادل با جامعه‌ای به‌بزرگی ۸۰۰ هزار نفر است. البته از این شمار، فقط ۱۷۶۱ نفر به‌صورت شبانه‌روزی در ۵۳ مرکز نگهداری سالمندان، پنج مرکز ویزیت در منزل و سه مرکز فرزانگان تحت پوشش هستند و مابقی به شکل مستقل و در کنار خانواده‌هایشان زندگی می‌کنند.

وی می‌افزاید: اگرچه در سال‌های اخیر، کیفیت نگهداری سالمندان در مراکز تحت پوشش بهزیستی افزایش چشمگیری داشته و با تأمین ۹۰ درصد از هزینه‌ها توسط خیران در برخی مراکز، اتاق‌های VIP برای نگهداری خصوصی زوج‌های سالمند ایجاد شده است، اما این ضرورت وجود دارد که همه سالمندان از پوشش مناسب امکانات درمانی، بیمه و خدمات اجتماعی برخوردار شوند. ما نیازمند ایجاد مراکز فرهنگی در سطح شهر‌ها و روستاها هستیم که بستری باشد برای فعالیت‌های دسته‌جمعی سالمندان تا جامعه افراد بالای ۶۰ سال بتوانند در آن‌ها دور هم جمع شوند و انواع فعالیت‌های گروهی، از ورزش گرفته تا برنامه‌های فرهنگی، را تجربه کنند.